τρίπολη

I

Πόλη της Πελοποννήσου, πρωτεύουσα του νομού Αρκαδίας και της επαρχίας Μαντινείας. Χτισμένη στους πρόποδες του Μαινάλου (υψόμ. 663 μ.) σε σχέδιο των Βαβαρών (1836) και περικλειόμενη από διαδοχικά ορεινά συγκροτήματα, στο κέντρο σχεδόν της Πελοποννήσου, η Τ. είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με τον Αγώνα του ‘21 και παρά την εκσυγχρονιζόμενη συνεχώς όψη της διατηρεί ακόμα αρκετά τεκμήρια της παλαιότητάς της: αρχοντικά (μεταξύ αυτών του Σκάγιαννη, όπου γεννήθηκε ο Καρυωτάκης) νεοκλασικά κτίρια, κρήνες και αρκετά από τα πηγάδια, που αποτελούσαν άλλοτε συμπλήρωμα όλων των σπιτιών.

Η Τ. είναι το διοικητικό κέντρο του νομού Αρκαδίας και παράλληλα ο συγκοινωνιακός κόμβος προς την κεντρική, νότια και νοτιοδυτική Πελοπόννησο, περιοχές για τις οποίες αποτελεί και εμπορικό και γενικότερα οικονομικό κέντρο. Το μεγάλο υψόμετρό της και η γεωγραφική της θέση συνέβαλαν και στην τουριστική της ανάπτυξη, ενώ συγκεντρώνει περισσότερο από το 40% της βιομηχανικής δραστηριότητας του νομού Αρκαδίας. Σημαντική πηγή εισοδήματος αποτελούν τα μεταναστευτικά εμβάσματα, επειδή από τα τέλη του περασμένου αιώνα η Αρκαδία τροφοδοτεί, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη περιοχή της Ελλάδας, το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική. Έτσι και αξιόλογο ποσοστό των επαναπατριζόμενων Aρκάδων εγκαθίσταται στην T., μόνο αστικό κέντρο της Αρκαδίας.

Παρά την κάμψη, που παρατηρείται στην κεντρική και στη νότια Πελοπόννησο, η Τ. παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια ικανοποιητική πληθυσμιακή και οικονομική ανάπτυξη.

Ιστορία. H ιστορική ζωή της Τ. παρακολουθείται από τον 15o αι. Φαίνεται πως όταν ερημώθηκε η περιοχή στις αρχές της πρώτης τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι των γύρω πόλεων και χωριών συγκεντρώθηκαν και εγκαταστάθηκαν στο πιο επίκαιρο σημείο της μαντινειακής πεδιάδας, κοντά στο ερειπωμένο κάστρο που είχε την ονομασία Ντροπολιτσά (το αναφέρει Ενετός το 1467 σε αναγραφή των κάστρων της Πελοποννήσου). Η νέα πόλη, που δεσπόζει της πλούσιας πεδιάδας, γνωρίζει γρήγορη εξέλιξη και πριν από τα μέσα του 16ου αι. αναδεικνύεται πατριαρχική εξαρχία και αποσπάται από την επισκοπή Αμυκλών. Το 1581, σε πατριαρχικό γράμμα του Ιερεμία B’, η Τ. ονομάζεται πατριαρχική και σταυροπηγιακή χώρα. Κατά την τριακονταετή ενετική κατάκτηση της Πελοποννήσου (1685-1715) η πόλη δοκιμάζεται από την πίεση των Ενετών εμπόρων. Μετά την επανεγκατάσταση των Τούρκων, η T., έδρα τώρα του πασαλικιού του Μορέα, παρουσιάζει νέα ανάπτυξη, ιδίως εμπορική. Κατά τα ορλοφικά στην Τ. θα γίνει η κρίσιμη αναμέτρηση χριστιανών και Τούρκων, η οποία θα λήξει με την καταστροφή των Ελλήνων και των Ρώσων στην πολιορκία της (29 Μαρτίου / 9 Απριλίου 1770) και οι ισχυρές τουρκαλβανικές δυνάμεις του Δουλτσίνου θα πνίξουν την εξέγερση σε όργιο αίματος και λεηλασίας. Το 1785 οι Τούρκοι περιβάλλουν την Τ. με ισχυρό τείχος και την καθιστούν κέντρο εξόρμησής τους. Οι κάτοικοι όμως ανασυντάσσουν τη ζωή τους και επαναφέρουν την πόλη στην παλαιότερη ακμή της, ιδίως την εμπορική και χρηματιστική, ενώ συγχρόνως λειτουργεί σχολείο, με την κατεύθυνση της εκκλησίας, και αναπτύσσεται πνευματική και εθνική δραστηριότητα, που θα πάρει απροσδόκητες διαστάσεις στις παραμονές του Αγώνα. Με την έκρηξη της Επανάστασης η Τ. και η γύρω περιοχή διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο: μέσα στην πόλη συγκεντρώνονται τουρκικές δυνάμεις και μεγάλο πλήθος αμάχων, ενώ γύρω της ιδρύονται ελληνικά στρατόπεδα. Τελικά η Τ. πολιορκείται (Μάιος 1821) με πολεμικό σχέδιο του Κολοκοτρώνη: ύστερα από διαδοχικές νικηφόρες μάχες στο έδαφος της Αρκαδίας (Βαλτέτσι, Βέρβενα, Λεβίδι, Δολιανά, Άγιος Σώστης, Γράνας) η πόλη ελευθερώνεται (23 Σεπτεμβρίου 1821) και σημειώνεται έτσι η πρώτη και σημαντικότατη επιτυχία των επαναστατημένων Ελλήνων. Αλλεπάλληλα γεγονότα όμως θα επηρεάσουν τη ζωή της στα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Τον Ιούλιο του 1825 εγκαθίσταται εκεί ο Ιμπραήμ, ο οποίος την καθιστά ορμητήριό του. Ο Κολοκοτρώνης είχε συμβουλεύσει να κατεδαφιστούν τα τείχη και να καταστραφεί η πόλη, αλλά δεν εισακούστηκε. Οι κάτοικοι φεύγουν. Ο Ιμπραήμ θα εγκαταλείψει το περιτειχισμένο ορμητήριο τον Ιούλιο 1828 και θα το παραδώσει στις φλόγες. Οι κάτοικοι επανέρχονται, παραλαμβάνουν τα ερείπια και επιδίδονται στην ανασυγκρότηση της πόλης τους, η οποία θα ακολουθήσει τώρα την ιστορική πορεία της Πελοποννήσου.

Αδριάντας του Κώστα Καριωτάκη.

Αδριάντας του Αλέξανδρου Παπαναστασίου.

To Μαλλιαροπούλειο θέατρο της Τρίπολης.

Άποψη της πόλης της Τρίπολης.

II

Oνομασία 2 αραβικών πόλεων.

1. Πρωτεύουσα μαζί με την Ελ Μπεϊντά και τη Βεγγάζη της Λιβύης και της ομώνυμης επαρχίας (990.697 κάτ.). Βρίσκεται στην ακτή της Μεσογείου και εκτείνεται κατά μήκος της και γύρω από το λιμάνι της, το σημαντικότερο της χώρας για τη σημασία των εμπορικών διακινήσεων, στο δυτικό τμήμα μιας εύφορης όασης.

Η T., που έχει προϊστορική προέλευση, απέκτησε κάποιο ενδιαφέρον με την ονομασία Μακάρ Ουαϊάτ, ως εμπορικό κέντρο των Φοινίκων και αργότερα ως ρωμαϊκή αποικία (Oea). Κατά τους χρόνους της ρωμαϊκής δημοκρατίας η σημασία της ήταν μικρότερη από της Σαβράτης και της Λέπτις Μάγκνα, αλλά από τους χρόνους του Αυγούστου η πόλη αναπτύχθηκε σημαντικά. Τον 5o αι. κατελήφθη από τους Βανδάλους, το 533 όμως την κατέλαβε ο Βελισάριος, ο οποίος τη συνένωσε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Το 642 της επιτέθηκαν οι Άραβες, οι οποίοι την κατέλαβαν οριστικά το 646.

Από πολεοδομική άποψη διαιρείται καθαρά σε 2 τμήματα: πιο κάτω από το λιμάνι, μεταξύ του πύργου και της Πύλης ελ-Τζεντίτ, εκτείνεται η παλαιά πόλη με τυπικά αραβική και τουρκική εμφάνιση· στα ΝΑ κυρίως, αλλά και στα Ν και στα ΝΔ, αναπτύχθηκαν κατά την ιταλική αποικιακή εποχή και στα τελευταία 20 χρόνια οι πιο πρόσφατες συνοικίες. Σήμερα η Τ. είναι σημαντικό κέντρο, χάρη κυρίως στην κίνηση του λιμανιού της. Από τις βιομηχανικές δραστηριότητες επικρατούν τα είδη διατροφής και η υφαντουργία· ανεπτυγμένη είναι και η βιοτεχνία και σε φάση αισθητής ανάπτυξης ο τουρισμός.

2. Πόλη (περ. 200.000 κάτ.) του Λίβανου, βιοτεχνικό, εμπορικό και λιμενικό κέντρο. Συνδέεται με πετρελαιαγωγούς με το Κιρκούκ, στο βόρειο Ιράκ. Η πόλη ιδρύθηκε τον 8o αι. π.Χ. Η ακμή της συμπίπτει με τη φοινικική, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή. Το 638 την κατέλαβαν οι Άραβες και το 1109 οι Σταυροφόροι. Γνώρισε και άλλες περιπέτειες, μεταξύ των οποίων η κατάληψή της (1289) από τον σουλτάνο της Αιγύπτου που τη λεηλάτησε. Από το παρελθόν της διατηρεί διάφορα μνημεία ιστορικού κυρίως ενδιαφέροντος, μεταξύ των οποίων ένα φρούριο και τμήματα από τα τείχη της.

Τρίπολη Λιβάνου: τεχνίτης κατεργασίας οικιακών αντικείμενων από μέταλλο.

Τρίπολη Λιβύης: άποψη του κέντρου με το σύγχρονο τέμενος Σίντι Μπελιμάν. Η πόλη, μαζί με την Ελ Μπεϊντά και τη Βεγγάζη, της Λιβύης, είναι από τα σημαντικότερα κέντρα της Βόρειας Αφρικής. H ανάπτυξη της Τρίπολης σε μεγάλο αστικό κέντρο, υπήρξε στα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα εντυπωσιακή.

* * *

η, Ν

βλ. τρίπολις.